ปัจจัยที่มีผลต่อการสถาปนาอาณาจักรไทย
การสถาปนาอาณาจักรไทยทั้งกรุงสุโขทัย กรุงศรีอยุธยา กรุงธนบุรี และกรุงรัตนโกสินทร์ ล้วนเกิดจากปัจจัยที่แตกต่างกัน โดยปัจจัยหลัก ๆ ได้แก่ ปัจจัยทางภูมิศาสตร์ ปัจจัยทางการเมือง และประวัติศาสตร์
1. กรุงสุโขทัย (พ.ศ. 1792 - 2006)
ปัจจัยที่มีผลต่อการสถาปนากรุงสุโขทัย ได้แก่
1) ปัจจัยทางภูมิศาสตร์ การเลือกที่ตั้งเมืองหลวงในอดีตส่วนใหญ่มักใกล้แม่น้ำ แต่เมืองสุโขทัยไม่ได้ตั้งอยู่ริมน้ำเพราะแม่น้ำยมอยู่ห่างจากตัวเมืองสุโขทัยไปประมาณ 13 กิโลเมตร การเลือกตั้งเมืองหลวงที่สุโขทัยคงเป็นเพราะสุโขทัยเป็นเมืองสำคัญมาแต่เดิม
นอกจากนี้ การที่สุโขทัยยังตั้งอยูท่ามกลางเทือกเขาถนนธงชัย เทือกเขาตะนาวศรี และเทือกเขาเพชรบูรณ์ ทำให้อากาศไม่ร้อนมากจนเกินไป และมีลมมรสุมพัดผ่าน จึงทำให้มีฝนตกชุก รวมทั้งมีทรัพยากรธรรมชาติอุดมสมบูรณ์
2) ปัจจัยทางการเมืองและประวัติศาสตร์ ก่อนการสถาปนาอาณาจักรสุโขทัยนั้น ในเขตสุโขทัยและศรีสัชนาลัยมีชุมชนที่มีผู้นำไทยอยู่ก่อนแล้ว เช่น พ่อขุนศรีนาวนำถุม เจ้าเมืองเชลียง พ่อขุนผาเมือง เจ้าเมืองราด โอรสของพ่อขุนศรีนาวนำถุม และพ่อขุนบางกลางหาว เจ้าเมืองบางยาง (ต่อมาคือพ่อขุนศรีอินทราทิตย์)
ต่อมาเมื่อพ่อขุนศรีนาวนำถุมสิ้นพระชนม์ลง ขอมสบาดโขลญลำพงซึ่งอาจเป็นขุนนางเขมรได้เข้ายึดเมืองศรีสัชนาลัย สุโขทัย พ่อขุนผาเมืองและพ่อขุนบางกลางหาวได้ทรงช่วยกันต่อสู้ขับไล่ขอมสบาดโขลญลำพง และพ่อขุนศรีอินทราทิตย์สถาปนาอาณาจักรสุโขทัยขึ้นมา กล่าวได้ว่าบริเวณสุโขทัยมีพัฒนาการทางการเมืองมานานแล้วก่อนมีการสถาปนาอาณาจักร ดังพบโบราณสถานที่มีอิทธิพลเขมร ซึ่งสร้างก่อนตั้งกรุงสุโขทัย เช่น ศาลตาผาแดง พระปรางค์วัดศรีสวายและวัดพระพายหลวง เป็นต้น
2. กรุงศรีอยุธยา (พ.ศ. 1893 - 2310)
ปัจจัยที่มีผลต่อการสถาปนากรุงศรีอยุธยา ได้แก่
1) ปัจจัยทางภูมิศาสตร์ กรุงศรีอยุธยามีสภาพภูมิศาสตร์ที่เหมาะสมต่อการสถาปนาอาณาจักร เนื่องจากตั้งอยู่บริเวณที่ราบลุ่มกล้างใหญ่ มีแม่น้ำลำคลองหนองบึงมากและมีความอุดมสมบูรณ์ ทำให้การเกษตรกรรมได้ผลดี รวมทั้งมีแม่น้ำสำคัญหลายสายไหลผ่าน คือ แม่น้ำลพบุรีทางเหนือ แม่น้ำป่าสักทางตะวันออก แม่น้ำเจ้าพระยาทางตะวันตกและทางใต้ กรุงศรีอยุธยาจึงติดต่อกับหัวเมืองต่าง ๆ ได้สะดวก รวมทั้งตั้งอยู่ไม่ไกลจากอ่าวไทย ทำให้กรุงศรีอยุธยาพัฒนาเป็นเมืองท่าที่สำคัญของภูมิภาค มีการติดต่อค้าขายกับดินแดนต่าง ๆ ทั้งที่อยู่ใกล้เคียง เช่น เขมร มอญ และดินแดนที่อยู่ห่างไกล เช่น อินเดีย จีน อาหรับ และชาติตะวันตก ทำให้ได้รับวัฒนธรรมต่างชาติมาผสมผสานกัน
2) ปัจจัยทางการเมืองและประวัติศาสตร์ กรุงศรีอยุธยามีพัฒนาการมาจากอาณาจักรละโว้และสุพรรณบุรี เมื่อพระเจ้าอู่ทองมาตั้งเมืองที่กรุงศรีอยุธยาได้ทรงสร้างวังที่บริเวณเวียงเหล็กก่อน ต่อมาทรงเห็นว่าบริเวณหนองโสนหรือบึงพระรามในปัจจุบันมีความเหมาะสมมากกว่า จึงทรงย้ายวังไปบริเวณหนองโสน จะเห็นได้ว่าการสถาปนากรุงศรีอยุธยาได้มีการพิจารณาทั้งในด้านภูมิศาสตร์และมีพัฒนาการทางการเมืองการปกครองมาก่อน ทำให้กรุงศรีอยุธยามีความพร้อมในการตั้งเป็นอาณาจักร
3. กรุงธนบุรี (พ.ศ. 2310 - 2325)
ปัจจัยที่มีผลต่อการสถาปนากรุงธนบุรี ได้แก่
1) ปัจจัยทางภูมิศาสตร์ เมื่อสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชสถาปนาราชธานีแห่งใหม่ยังเป็นช่วงที่บ้านไม่มั่นคง การเลือกตั้งเมืองที่กรุงธนบุรีจึงคำนึงถึงปัจจัยทางด้านความมั่นคงเป็นหลัก กรุงธนบุรีอยู่ในจุดยุทธศาสตร์ที่ดี เพราะอยู่ริมแม่น้ำเจ้าพระยาและอยู่ไม่ไกลจากอ่าวไทย หากข้าศึกยกทัพมาแล้วสู้ไม่ได้ก็สามารถหนีออกทางทะเลได้
2) ปัจจัยทางการเมือง เมื่อกรุงศรีอยุธยาล่มสลาย สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชได้เป็นผู้นำในการขับไล่กองทัพพม่าและสถาปนาตนขึ้นเป็นกษัตริย์ ตั้งราชธานีใหม่ที่กรุงธนบุรี เพราะกรุงศรีอยุธยาเสียหายจนยากจะฟื้นคืนดังเดิม
4. กรุงรัตนโกสินทร์ (พ.ศ. 2325 - ปัจจุบัน) ปัจจัยที่มีผลต่อการสถาปนากรุงรัตนโกสินทร์ ได้แก่
1) ปัจจัยทางการเมือง ในช่วงปลายสมัยธนบุรีเกิดความไม่สงบขึ้นในบ้านเมืองและเกิดกบฎพระยาสรรค์ หลังจากปราบกบฎพระยาสรรค์แล้ว สมเด็จพระยามหากษัตริย์ศึกได้สถาปนาราชวงศ์จักรีและกรุงรัตนโกสินทร์ พร้อมกับสำเร็จโทษสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชตามธรรมเนียมการเมืองในอดีต
2) ปัจจัยทางภูมิศาสตร์ กรุงรัตนโกสินทร์ถูกตั้งขึ้นบนฝั่งตะวันออกของแม่น้ำเจ้าพระยา ตรงข้ามกับกรุงธนบุรี การย้ายเมืองหลวงมายังที่ใหม่หรือฝั่งกรุงเทพ ฯ เพราะมีพื้นที่กว้างขวางกว่ากรุงธนบุรีซึ่งเหมาะแก่การขยายบ้านเมืองต่อไปในอนาคต นอกจากนี้ กรุงเทพ ฯ ยังมีที่ตั้งที่ดีในการติดต่อค้าขายกับต่างชาติเพราะอยู่ใกล้ปากอ่าวไทย
การสถาปนาอาณาจักรไทยทั้งกรุงสุโขทัย กรุงศรีอยุธยา กรุงธนบุรี และกรุงรัตนโกสินทร์ ล้วนเกิดจากปัจจัยที่แตกต่างกัน โดยปัจจัยหลัก ๆ ได้แก่ ปัจจัยทางภูมิศาสตร์ ปัจจัยทางการเมือง และประวัติศาสตร์
1. กรุงสุโขทัย (พ.ศ. 1792 - 2006)
ปัจจัยที่มีผลต่อการสถาปนากรุงสุโขทัย ได้แก่
1) ปัจจัยทางภูมิศาสตร์ การเลือกที่ตั้งเมืองหลวงในอดีตส่วนใหญ่มักใกล้แม่น้ำ แต่เมืองสุโขทัยไม่ได้ตั้งอยู่ริมน้ำเพราะแม่น้ำยมอยู่ห่างจากตัวเมืองสุโขทัยไปประมาณ 13 กิโลเมตร การเลือกตั้งเมืองหลวงที่สุโขทัยคงเป็นเพราะสุโขทัยเป็นเมืองสำคัญมาแต่เดิม
นอกจากนี้ การที่สุโขทัยยังตั้งอยูท่ามกลางเทือกเขาถนนธงชัย เทือกเขาตะนาวศรี และเทือกเขาเพชรบูรณ์ ทำให้อากาศไม่ร้อนมากจนเกินไป และมีลมมรสุมพัดผ่าน จึงทำให้มีฝนตกชุก รวมทั้งมีทรัพยากรธรรมชาติอุดมสมบูรณ์
2) ปัจจัยทางการเมืองและประวัติศาสตร์ ก่อนการสถาปนาอาณาจักรสุโขทัยนั้น ในเขตสุโขทัยและศรีสัชนาลัยมีชุมชนที่มีผู้นำไทยอยู่ก่อนแล้ว เช่น พ่อขุนศรีนาวนำถุม เจ้าเมืองเชลียง พ่อขุนผาเมือง เจ้าเมืองราด โอรสของพ่อขุนศรีนาวนำถุม และพ่อขุนบางกลางหาว เจ้าเมืองบางยาง (ต่อมาคือพ่อขุนศรีอินทราทิตย์)
ต่อมาเมื่อพ่อขุนศรีนาวนำถุมสิ้นพระชนม์ลง ขอมสบาดโขลญลำพงซึ่งอาจเป็นขุนนางเขมรได้เข้ายึดเมืองศรีสัชนาลัย สุโขทัย พ่อขุนผาเมืองและพ่อขุนบางกลางหาวได้ทรงช่วยกันต่อสู้ขับไล่ขอมสบาดโขลญลำพง และพ่อขุนศรีอินทราทิตย์สถาปนาอาณาจักรสุโขทัยขึ้นมา กล่าวได้ว่าบริเวณสุโขทัยมีพัฒนาการทางการเมืองมานานแล้วก่อนมีการสถาปนาอาณาจักร ดังพบโบราณสถานที่มีอิทธิพลเขมร ซึ่งสร้างก่อนตั้งกรุงสุโขทัย เช่น ศาลตาผาแดง พระปรางค์วัดศรีสวายและวัดพระพายหลวง เป็นต้น
2. กรุงศรีอยุธยา (พ.ศ. 1893 - 2310)
ปัจจัยที่มีผลต่อการสถาปนากรุงศรีอยุธยา ได้แก่
1) ปัจจัยทางภูมิศาสตร์ กรุงศรีอยุธยามีสภาพภูมิศาสตร์ที่เหมาะสมต่อการสถาปนาอาณาจักร เนื่องจากตั้งอยู่บริเวณที่ราบลุ่มกล้างใหญ่ มีแม่น้ำลำคลองหนองบึงมากและมีความอุดมสมบูรณ์ ทำให้การเกษตรกรรมได้ผลดี รวมทั้งมีแม่น้ำสำคัญหลายสายไหลผ่าน คือ แม่น้ำลพบุรีทางเหนือ แม่น้ำป่าสักทางตะวันออก แม่น้ำเจ้าพระยาทางตะวันตกและทางใต้ กรุงศรีอยุธยาจึงติดต่อกับหัวเมืองต่าง ๆ ได้สะดวก รวมทั้งตั้งอยู่ไม่ไกลจากอ่าวไทย ทำให้กรุงศรีอยุธยาพัฒนาเป็นเมืองท่าที่สำคัญของภูมิภาค มีการติดต่อค้าขายกับดินแดนต่าง ๆ ทั้งที่อยู่ใกล้เคียง เช่น เขมร มอญ และดินแดนที่อยู่ห่างไกล เช่น อินเดีย จีน อาหรับ และชาติตะวันตก ทำให้ได้รับวัฒนธรรมต่างชาติมาผสมผสานกัน
2) ปัจจัยทางการเมืองและประวัติศาสตร์ กรุงศรีอยุธยามีพัฒนาการมาจากอาณาจักรละโว้และสุพรรณบุรี เมื่อพระเจ้าอู่ทองมาตั้งเมืองที่กรุงศรีอยุธยาได้ทรงสร้างวังที่บริเวณเวียงเหล็กก่อน ต่อมาทรงเห็นว่าบริเวณหนองโสนหรือบึงพระรามในปัจจุบันมีความเหมาะสมมากกว่า จึงทรงย้ายวังไปบริเวณหนองโสน จะเห็นได้ว่าการสถาปนากรุงศรีอยุธยาได้มีการพิจารณาทั้งในด้านภูมิศาสตร์และมีพัฒนาการทางการเมืองการปกครองมาก่อน ทำให้กรุงศรีอยุธยามีความพร้อมในการตั้งเป็นอาณาจักร
3. กรุงธนบุรี (พ.ศ. 2310 - 2325)
ปัจจัยที่มีผลต่อการสถาปนากรุงธนบุรี ได้แก่
1) ปัจจัยทางภูมิศาสตร์ เมื่อสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชสถาปนาราชธานีแห่งใหม่ยังเป็นช่วงที่บ้านไม่มั่นคง การเลือกตั้งเมืองที่กรุงธนบุรีจึงคำนึงถึงปัจจัยทางด้านความมั่นคงเป็นหลัก กรุงธนบุรีอยู่ในจุดยุทธศาสตร์ที่ดี เพราะอยู่ริมแม่น้ำเจ้าพระยาและอยู่ไม่ไกลจากอ่าวไทย หากข้าศึกยกทัพมาแล้วสู้ไม่ได้ก็สามารถหนีออกทางทะเลได้
2) ปัจจัยทางการเมือง เมื่อกรุงศรีอยุธยาล่มสลาย สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชได้เป็นผู้นำในการขับไล่กองทัพพม่าและสถาปนาตนขึ้นเป็นกษัตริย์ ตั้งราชธานีใหม่ที่กรุงธนบุรี เพราะกรุงศรีอยุธยาเสียหายจนยากจะฟื้นคืนดังเดิม
4. กรุงรัตนโกสินทร์ (พ.ศ. 2325 - ปัจจุบัน) ปัจจัยที่มีผลต่อการสถาปนากรุงรัตนโกสินทร์ ได้แก่
1) ปัจจัยทางการเมือง ในช่วงปลายสมัยธนบุรีเกิดความไม่สงบขึ้นในบ้านเมืองและเกิดกบฎพระยาสรรค์ หลังจากปราบกบฎพระยาสรรค์แล้ว สมเด็จพระยามหากษัตริย์ศึกได้สถาปนาราชวงศ์จักรีและกรุงรัตนโกสินทร์ พร้อมกับสำเร็จโทษสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชตามธรรมเนียมการเมืองในอดีต
2) ปัจจัยทางภูมิศาสตร์ กรุงรัตนโกสินทร์ถูกตั้งขึ้นบนฝั่งตะวันออกของแม่น้ำเจ้าพระยา ตรงข้ามกับกรุงธนบุรี การย้ายเมืองหลวงมายังที่ใหม่หรือฝั่งกรุงเทพ ฯ เพราะมีพื้นที่กว้างขวางกว่ากรุงธนบุรีซึ่งเหมาะแก่การขยายบ้านเมืองต่อไปในอนาคต นอกจากนี้ กรุงเทพ ฯ ยังมีที่ตั้งที่ดีในการติดต่อค้าขายกับต่างชาติเพราะอยู่ใกล้ปากอ่าวไทย
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น